Mga Kanegosyo, noong nakaraang linggo, tinalakay natin ang micro­financing bilang isang alter­natibo sa pagkakaroon ng kapital. Mas mababa ang interes nito sa 5-6, kaya mas may pag-asang kumita ang ating negosyo kapag sa microfinancing tayo nangutang.

Ngayong linggo naman, talakayin natin ang pagiging consistent sa ating pagnenegosyo para mapanatili natin ang ating mga mamimili.

Sa dami ng mga nagsulputang negosyo nga­yon, kailangan magkaroon tayo ng consistency pagdating sa bilis, kali­dad o ganda ng produkto at serbisyo sa anumang panahon.

Marami mang negosyo ang dumating at mawala, nag-iiwan pa rin ng magandang impresyon sa mami­mili ang negosyong consistent sa pagkakaroon ng magandang kalidad kahit na lumaki pa ang kumpanya.

May ilang kaso kasi na nagbabago ang kalidad ng serbisyo o produkto ng isang kum­panya habang ito’y luma­laki. Sabi nga ng iba, maganda lang iyan sa una.

Ngunit batay sa aking nakausap na mga mami­mili, gusto nila ng seguridad sa kanilang binibi­ling produkto o serbisyo.

Handang ­magbayad nang mas malaki ang ilan basta’t matiyak lang na maaasahan at hindi papalpak ang kinuha nilang produkto o serbisyo.

Kaya sa pagsisimula ng negosyo, kailangang patibayin ang kalidad ng ating serbisyo at ­tiyakin na ito’y magtutuluy-­tuloy sa pag­lipas ng mga taon o dekada.

Kapag nangako ta­yong maihahatid ang produkto sa loob lang ng isang oras o di kaya’y isang araw, kailangang gawin ang lahat para ito’y matupad.

Kung nakalagay sa pro­dukto na tatagal ito ng isang buwan, kaila­ngang tiyakin ang kalidad nito upang masunod ang ipinangako.

Sa paraang ito, mata­ta­tak sa mamimili ang ipi­nangako at babalik-­balikan tayo.

Noong 1945, itinatag ni Carlos Linggoy Araneta ang Luzon Brokerage Company o LBC ­bilang brokerage at air cargo firm.

Pagkatapos ng ilang taon, pinalawig ng LBC ang serbisyo at pumasok sa forwarding service provider.

Dito unang ipinakilala ng LBC ang bagong paraan ng paghahatid ng shipment o package, na 24-hour or overnight delivery service.

Pumatok sa mga Pili­pino ang nasabing uri ng delivery service, lalo na sa mga may-ari ng negosyong may sangay sa iba’t ibang bahagi ng bansa.

Mula noon, ang 24-hour delivery service ng LBC ay naging maaa­sahang katulong ng mga Pilipino sa pagpapadala ng mga pakete, bagahe, dokumento at maging produkto sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas.

Sa tulong din ng serbisyong ito ng LBC, nakapaglagay na sila ng sangay sa iba’t ibang bahagi ng mundo.

Binuksan ang unang sangay ng LBC sa labas ng bansa sa San Francisco, California noong 1985.

Kasabay ng pagbu­bukas nito, inilunsad din ng LBC ang sikat na “Balikbayan Box” at ang ­money remittance service nito na para sa Overseas Filipino Workers (OFW). Sa kasalukuyan, mayroon nang 60 sa­ngay ang LBC sa United States and Canada.

Naglagay na rin ng branch ang LBC sa Hong Kong, Brunei, ­Malaysia, Singapore at Taiwan upang maabot ang mara­ming bilang ng OFWs doon.

Marami nang nagdaang courier at remittance company sa bansa ngunit nana­natiling matibay ang LBC dahil pinanatili nila ang ipi­nangakong overnight service sa walong dekada.

Kumbaga, ang mga customer ng LBC ay lumaki na kasama nila. Sila ang unang iniisip tuwing mayroon silang kailangang ipadala dahil maaasahan ang kanilang serbisyo.

Kaya naman noong 1990, nakuha ng LBC ang bansag na “Hari ng Padala.”

Tayo man ay magi­ging hari sa pinasok na negosyo, basta’t tuloy-tuloy ang magandang produkto’t serbisyo.

Mga Kanegosyo, hindi ba kakulangan sa kapital o puhunan ang isa sa malalaking hadlang para makapagsimula tayo ng negosyo?

Bago ako naging senador, adbokasiya ko na talaga ang pagtulong sa maliliit na negosyante. At sa araw-araw kong pakikisalamuha sa ating mga kababayan na nais magnegosyo, pare-pareho ang kanilang mga tanong.

“Saan po ba kami makakahanap ng kapital para makapagpatayo ng maliit na tindahan?”

“Saan po kami puwedeng humiram na mababa lang ang interes para mapalago ko ang aming munting negosyo?”

Mga Kanegosyo, iba’t ibang uri ang kapital, mayroong mura at mayroon ding mahal na kapital.

Isa sa sa mga kata­ngian ng magaling na negosyante ay ang kakayahang makahanap ng murang kapital na naaayon para sa ating negosyo.

Mga Kanegosyo, may­roon tayong tinatawag na microfinance industry na handang magpautang para masimulan natin ang pinapangarap na negosyo o mapalaki ang ating kabuhayan.

Palagi kong ipinagmamalaki na ang ating MFI industry ay isa sa pinakamagaling sa mundo. Katunayan, marami nang nakuhang award sa iba’t ibang bahagi ng mundo ang mga MFI sa ating bansa.

Sa huling tala noong 2013, ang 23 microfinance NGO members ng Microfinance Council of the Philippines, Inc. (MCPI) ay nakapagbigay na ng pautang na P15.26 billion sa mahigit 2.7 million micro-entrepreneurs.

Subalit, karamihan pa rin sa mga negosyanteng Pinoy ay lumalapit sa 5-6 para makakuha ng puhunan. Laking sayang nito, mga Kanegosyo, dahil dehado talaga tayo sa 5-6.

Sa 5-6, nagbabayad tayo ng dagdag na isanlibong piso sa bawat limang libong pisong inutang mo kada araw. Kung susumahin natin, ang buwanang interes ng five-six ay 600 percent! Hindi ba parang ginisa tayo sa sarili nating mantika?

Kung ihahalintulad kasi sa MFI, mga Kanegosyo, nakapadaling makakuha ng pautang sa 5-6. Sa MFI, kailangang dumaan pa sa seminar at maghanda ng mga dokumento bago makakuha ng pautang.

Pero napakalayo naman ng 600 percent kada buwan sa 2.5 percent kada buwan. Hindi ko maisip ang negosyong papatok na kayang malampa­san ang 600% na interes. Sa madaling salita, mga Kanegosyo, sa 5-6, talo talaga ang ating negosyo at mababaon tayo sa utang.

Mabuti na lang at mayroon tayong alterna­tibo sa mga microfinance institutions na hindi lang nagbibigay ng pautang, kundi pati rin training, marketing, at iba pa.

Sa ating Bida Ka co­lumn sa Huwebes, ipagpapatuloy natin ang talakayan ukol sa microfinance NGOs.

Aalamin natin ang mga posibleng tulong para mapalago pa ang ang sektor na ito at ang mga kuwento ng tagumpay sa tulong ng MFIs, lalo na ang mga microfinance NGOs!

First Published on Abante Online

Mga Kanegosyo, sa­lamat sa muli ninyong pagsubaybay sa kolum na ito.

Sana ay nakakapag­bigay kami ng mga kaala­man na inyong magagamit para makapagsimula ng negosyo o palakihin pa ang kasalukuyan ninyong kabuhayan.

Tatalakayin natin nga­yon ang mahalagang papel ng integridad sa tagumpay o kabiguan ng isang negosyo.

Sa negosyo man o kahit sa iba pang bagay, isa sa pinapahalagahan natin ay ang integridad natin. Hindi ito mabibili at kailangang ­pagsumikapan upang makita ng iba ito sa atin.

Mahalaga sa isang negosyo ang pagiging ta­pat sa pagpapatakbo nito at ang hindi panlo­loko ng mga mamimili at ­suppliers.

Isa na rito ang pagtupad sa pangako sa mamimili. Kapag ipina­ngako natin sa mami­mili na matibay ang ating produkto, kailangan na­ting tiyakin na ito nga’y tatagal.

Dahil kung ito’y masisira agad, kasama nitong nasira ang ating pangalan sa mata ng mamimili.

Kapag sinabi ­nating isang taon ang ­warranty ng isang produkto, kailangan itong sundin. Kapag nangako na ka­yang ayusin ang isang ba­gay, kailangang ­tupdin.

Magiging sulit ang lahat ng pagsisikap kung mapapatibay natin ang ating integridad sa mga mamimili.

Mag-iiwan ito ng ma­laking tatak sa kanilang mga isipan na tangkili­kin ang isang produkto o serbisyo, batay na rin sa maasahang reputasyon ng isang negosyo.

Ito ang susi sa pagkakaroon ng maraming kliyente o ‘di kaya’y posibleng ikabagsak ng ating negosyo kung hindi gagawin.

***

Malinis na ­reputasyon at tapat na serbiyso ang naging puhunan ni Consuelo Farochilen para mabitbit sa tagumpay ang kanyang Farochilen Group of Companies.

Kabilang sa mga negosyo niya ay may kina­laman sa freight, forwar­ding, remittance, ­travel agency at real estate at nagsisilbi sa Pinoy community sa United Kingdom.

Nagtungo siya sa London noong 1977 upang magtrabaho bilang domestic helper. Makalipas ang ilang taon, inalok siya ng trabaho sa isang freight shipping com­pany.

Nang magsimula na siya sa trabaho, nalaman niya ang mapait na kapalaran ng mga kapwa OFW sa pagpapadala ng pera at package patu­ngong Pilipinas sa ibang forwarding companies.

Delayed ang karamihan sa mga package na kanilang ipinadala ­habang ang perang pina­daan sa remittance ay hindi nakarating sa mga mahal sa buhay sa Pilipinas.

Ito ang nagtulak sa kanya na simulan ang isang forwarding business para sa mga OFW, dala ang pangako na hindi nila sasapitin ang naranasan sa ibang kom­pan­ya.

Alam niya na mabigat ang pangako na kanyang binitiwan at nakataya ang kanyang inte­gri­dad sa kapwa OFWs sa sitwasyong ito.

Tinutukan niyang ma­igi at ng kanyang mga tauhan ang lahat ng padala at tinitiyak na darating ito sa destinasyon sa oras o mas maaga pa.

Hindi nagtagal, ku­ma­lat na ang magandang performance ng kumpanya sa iba pang mga OFW sa United Kingdom kaya nadagdagan pa ang kanyang kliyente.

Maliban sa de-kalidad na serbisyo, may bonus pa siya para sa mga kliyente dahil ipinagluluto niya ang mga ito tuwing weekend sa kanyang bahay.

Ngayon, ang forwar­ding business at remittance center na ito ay isa sa pinakamalaking negosyo sa Earls-Court sa UK.

Ang tapat na pagne­negosyo, pagtupad sa serbisyo at mapagkakatiwalaang reputasyon ang siyang bubuo sa matibay na integridad ng isang negosyo!

Mga Kanegosyo, noong nakaraang linggo, nata­lakay natin ang pagkakaroon ng bagong ideya sa pagnenegosyo, na maaaring ilabas natin sa merkado. Naikuwento nga natin na kahit sa basura, may makukuhang ideya na bagong produkto o serbisyo, na ating mapagkakakitaan.

Ngayong linggo naman, mga Kanegosyo, pag-uusapan natin ang kasama sa pagnenegosyo. Pamilyar ba kayo sa kasabihang, “no man is an island?”

Sa buhay, mas madalas, hindi natin kakayaning mag-isa at kailangan natin ng mga katuwang upang ito’y magtagumpay.

Ganito rin sa pagnenegosyo. Maaaring ito’y kapamilya, malapit na kaibigan, mahal sa buhay, empleyado at maging investors. Sila ay mahahalagang bahagi na makatutulong upang magtagumpay ang isang negosyo.

Batay kay Rebecca Smith, isang negosyante at may-akda ng aklat na “Winning Without Losing Your Way: Courage and Honor in Leadership”, nakasaad na “isolation extinguishes the entrepreneurial spirit”.

Ayon sa kanya, isa sa mahirap na bahagi ng pagkakaroon ng negosyo ay ang kawalan ng katuwang na maaari mong hingahan ng sama ng loob tuwing may kabiguan.

Makatutulong din ang pagkakaroon ng katuwang na makakapalitan ng mga bagong ideya para sa bagong produkto, programa o ‘di kaya’y bagong serbisyo na puwedeng ialok sa mamimili.

Maaari ring makahati ang partner sa negosyo sa pang-araw-araw na trabaho, pati na rin sa pagod at stress na dulot ng pagpapatakbo nito.

Kailangan din daw na maging mapili sa pagkuha ng katuwang sa pagnenegosyo upang hindi magkaroon ng problema sa hinahanap.

Ayon sa kanya, mas mainam kung asawa o ‘di kaya’y pinagkakatiwalaang kaibigan ang kuning katuwang sa negosyo. Maliban sa kabisado na ang ugali ng isa’t isa, mas magaan pang katrabaho dahil may pinagsamahan.

***

Ganito ang karanasan ni Maricel Evangelista, may-ari ng Princess Joy Enterprises Palochina na kanyang itinatag noong 2002.

Nag-asawa siya sa edad na 18 kaya hindi na niya naituloy ang pangarap na makatapos ng kolehiyo.

Ngunit hindi lang pala personal blessing ang hatid ng kanyang asawa na si Henry Evangelista, Sr. kay Maricel. Ito rin ang nakita niyang maasahang katuwang sa negosyo.

Gamit ang kapital na dalawang libong piso, nagsimula ang mag-asawa ng maliit na junk shop. Pag­lipas ng panahon, napalaki ng mag-asawa ang negosyo patungong buy-and-sell ng scrap materials.

Kapag may libre pang oras, nagtatrabaho si Henry bilang tricycle driver habang si Maricel naman ay nagtayo ng isa pang maliit na tindahan.

Kahit maliit o malaki ang kita, hindi nakakalimutan ng mag-asawa ang mag-ipon. Nang lumaki na ang kanilang ipon, sini­mulan nila ang negosyong paggawa ng furniture.

Sa una, natakot si Maricel dahil wala siyang sapat na kaalaman sa nasabing linya ng negosyo ngunit sa tulong ng paggabay ng kanyang asawa, nawala rin ang kanyang pangamba.

Si Maricel ang tuma­yong manager habang ang kanyang asawa naman ang namahala sa pagkuha ng mga tauhan na gagawa ng muwebles.

Anim na taon ang nakalipas, kilala na ang Princess Joy Enterprises Palochina bilang isa sa mga dekalidad na gumagawa ng kasangkapan, hindi lang sa Pilipinas kundi sa Thailand at Japan.

Kamakailan lang, binigyang-pagkilala ang pagsisikap ng mag-asawa nang mapanalunan nila ang Citi Microentrepreneur Award Maunlad Luzon Category.

Nang tanungin ukol sa susi ng kanyang tagumpay, mariing sagot ni Maricel, “ang aking asawa.”

Mga Kanegosyo, kumusta ang inyong benta ngayong summer? Gaya nang natalakay natin noong nakaraang linggo, sana ay nasimulan ninyo na ang anumang plano, ideya o proyekto nang mauna sa kumpetisyon.

Ang pagkakaroon ng initiative ang isa sa mga susi upang makakuha kaagad ng malaking bahagi ng merkado at makilala kaagad ang inyong produkto o serbisyo.

Ngayong linggo naman, simulan natin ang ating talakayan sa sinabi ni Amar Bhide, isang manunulat at propesor ng entrepreneurship ng Harvard Business School at Columbia University.

Sinabi niya na 85 porsiyento ng entrepreneurs ay nagsisimula ng negosyo batay sa ideya ng iba. Ang ibig sabihin nito, 15 porsi­yento lang ng entrepreneurs ang maituturing na may bagong ideya ng negosyo.

Upang makakuha ng bagong ideya, kailangan nating tumingin sa iba’t ibang bagay na maaa­ring gamitin para sa isang produkto na tiyak papatok sa merkado.

Ang iba nga, nakakuha ng bagong ideya para sa negosyo mula sa basura.

Halimbawa nito ang Rags 2 Riches, isang social enterprise na nakitaan ng potensiyal ang basahan na ginagawa ng mga nanay sa Payatas, Quezon City.

Gamit ang galing ng kilalang Pinoy fashion designer na si Rajo Laurel, ang mga basahan ay ginawang magaganda at mamahaling bag.

Mula sa kitang dalawampung piso kada araw dati, ang isang R2R nanay ay kumikita ngayon ng higit sa sampung beses kada araw.

Sa ngayon, ang R2R bags ay hindi lang mabibili sa sikat na tindahan sa Pilipinas kundi pati na rin sa United Kingdom, Japan at New York.

Totoo talaga ang ka­sabihang may pera sa basura.

***

Isa pang magandang halimbawa ang Oryspa, na pagmamay-ari ni Sherill Quintana.

Sino nga ba naman ang makaka-isip na puwede palang gamitin ang rice bran o tinatawag na darak sa beauty at personal care products?

Ang darak ay isang produktong agricultural na nagmula sa bigas ngunit kadalasan ito’y walang pakinabang at pinapakain lang sa baboy.

Pero ito’y isang mahalagang sangkap sa mga produkto ng Oryspa, gaya ng shampoo, sabon, lotions, body scrubs at pain relief products.

Sa kanyang pag-aaral, natuklasan niya na ang darak ay mayaman sa Vitamin E at A. Mayroon din itong oryzanol, na anti-oxidant na, anti-aging pa.

Sa una, naglabas ang Oryspa ng produkto mula sa darak gaya ng meditation balm, solid perfume, massage oil, chili oil at sabon, na pawang all-natural at paraben-free.

Kabilang sa mga unang customer niya ay cancer survivors, na naghahanap ng alternatibong shampoo, conditioner at sabon na walang chemicals.

Kahit malayo ang ­unang tindahan niya sa Laguna, dinarayo pa rin ng mga customer ang kakaiba at maganda niyang produkto.

Dahil sa magandang reputasyon, unti-unting nakilala ang kanyang mga produkto.

Ngayon, mayroon na silang mga sangay sa mall kung saan mabibili ang iba’t ibang produkto ng Oryspa. Ilan din sa mga produkto ay ibinebenta na sa ibang bansa.

Kaya, mga Kanegosyo, tingin-tingin lang sa paligid kapag may time! Baka nasa basura rin ang suwerte ninyo!

Mga Kanegosyo, ayon sa sikat na manunulat na si Mark Twain, “The ­secret of getting ahead is getting started.”

Ito ang tinatawag na initiative — kaila­ngang simulan agad ang anumang plano, ideya o proyekto para maka-angat o makalayo sa kumpetisyon.

Kahit mayroong napakahusay na ideya para sa isang magandang negosyo ngunit kung walang gagawin, walang mangyayari.

Kasama ng tibay ng dibdib, sumuong tayo sa negosyo upang mauna sa merkado kasama ng masusing pag-aaral at pagpaplano.

Matagal nang ideya ni Corazon Dayro Ong, isang dietician, ang paggamit ng skinless longganisa bilang palaman sa siopao.

Sa una, nag-alangan siyang simulan ang balak sa pangambang baka hindi ito pumatok sa mga Pilipino, na nasanay na sa asado o bola-bola bilang palaman ng siopao.

Pero dala na rin ng inip, kahit nagdadalawang-isip ay itinuloy na rin niya ang plano noong 1974.

Binenta niya muna ang kanyang siopao sa mga kaibigan at mga kakilala sa halagang 75 sentimo bawat isa noon.

Laking gulat niya nang pumatok ang kanyang produkto at kabi-kabila na ang order na kanyang natanggap.

Dahil dito, kinailangan na niyang iwan ang trabaho bilang dietician at mag-fulltime sa bago niyang negosyo.

Pagkatapos nito, sinubukan naman niya na gumawa ng tocino para isama sa kanyang longganisa.

Sa tulong ng kapital na P65,000 na kanyang inutang sa isang rural bank sa Caloocan gamit na kola­teral ang lupa ng tiyahin, sinimulan ni Corazon Da­yro Ong ang CDO noong 1975.

Sinimulan nila ang negosyo sa kanilang bakuran sa San Miguel Heights sa Marulas, Valenzuela.

Tatlong dekada ang lumipas, ang kumpanya na nagsimula sa isang maliit na bakuran ay isa na sa pinakamalaking food manufacturing company sa bansa.

Sa tulong ng CDO, maraming Pilipino ang nagkaroon ng ikabubuhay, lalo na sa mga kanayunan.

Kaya mga Kanegosyo, kung mayroon tayong magandang ideya, kumilos na upang magkaroon ito ng katuparan! Huwag nating mabaon na lang sa limot ang ating mga pangarap.

First Published on Abante Online

Mga Kanegosyo, maligayang Pasko ng Pag­kabuhay sa ating lahat! Nawa’y naging makabuluhan ang ating pagninilay sa Semana Santa at muli tayong nagkaroon ng isang postibong pananaw sa ating mga buhay.

Ayon nga sa kilalang manunulat na si Napoleon Hill, “Weak desires bring weak results, just as a small amount of fire makes a small amount of heat.” Ang ibig sabihin nito ay kung mahina ang ating pagnanais maabot ang isang bagay, malaki ang posibilidad na wala ta­yong mapapala.

Ngunit kung itotodo natin ang lahat para maabot ang mga pangarap at mga hangarin sa buhay, tiyak na malaki rin ang magiging pakinabang.

Hindi masamang ma­ngarap na umasenso para sa sarili at sa ating pamil­ya  magkaroon ng sari­ling bahay, makabili ng sasakyan at mapagtapos ng pag-aaral ang ating mga anak.

Kung walang positibong ambisyon, tiyak na kabiguan lang ang sasapitin ng bawat gagawin.

Sa negosyo, mahalaga ang pagkakaroon ng positibong ambisyon para umasenso.

Ito ang magtutulak sa atin para maging unconventional, mag-isip ng makabagong diskarte at maging malikhain para kumita at lumago.

Gamit ang positibong ambisyon, matututo rin tayong gumawa ng mga de-kalidad na produkto upang mapasaya ang ating mamimili.

***

Halimbawa nito ang kuwento ni Desiree Duran, isang dating tindera ng fish ball.

Hindi man nakatuntong ng high school, nagpursige pa rin siya upang maabot ang kanyang pa­ngarap na umasenso at matupad ang pangarap na mabigyan ng magandang buhay ang kanyang pamilya.

Sa una, nagsimula siya bilang tindera ng fish ball. Habang ginagawa niya ito, dumalo siya sa ilang training na ibinigay ng Bulacan Agricultural State College para sa pagsasaka.

Nang matuto, sini­mulan niyang magtanim ng grafted tomato noong 2003 sa isang maliit na lupain ng kanilang pamilya.

Mula sa kanyang ­unang tanim, kumita siya ng P70,000, na malaki na para sa isang baguhan sa industriya.

Sa taon ding iyon, sinimulan din niya ang pagbebenta ng binhi sa iba pang nagtatanim ng gulay sa lugar na walang panahon para mag-training.

Doon sinimulan niya ang San Ildefonso Vege­tables Multipurpose Coo­perative kasama ang ilang vegetable growers para makakuha ng mas mala­king kita mula sa kanilang pananim.

Sa tulong ng Department of Agriculture, naiugnay sila sa mga bagsakan at food terminals nang hindi na dumadaan pa sa middleman. Naging mas malaki ang kanilang kita dahil dito.

Nagtanim pa siya ng iba’t ibang gulay dahil sa paglaki ng kanyang merkado. Sa paglago ng kanyang negosyo, na­kabili siya ng dagdag na lupa, truck, owner-type jeep, motorsiklo at 4×4 pick-up truck.

Napatapos niya sa pag-aaral ang kanyang mga anak at nakapagbigay pa siya ng kabuhayan at trabaho sa kanyang komunidad.

Kung nawalan ng ambisyon si Desiree, marahil ay hindi niya naabot ang tagumpay na nararanasan ng kanyang negosyo nga­yon at ang pag-asensong naranasan ng kanyang pamilya.

Lahat ng pangarap ay posibleng maabot, manatili lamang sa pagkamit ng positibong ambisyon!

Mga Kanegosyo, akma ang ating pag-uusapan ngayon sa panahon ng Semana Santa.

Sa ganitong panahon, inaalala natin ang ginawang sakripisyo ng Panginoong Hesus upang tayo’y iligtas sa ating mga kasalanan.

Sa pagkatawang-tao Niya, isinakripisyo niya ang kanyang pagiging Diyos upang makapiling tayo at maligtas sa kasalanan.

***

Kabahagi na ng pagtatayo ng negosyo ang sakripisyo. Lahat ng matagumpay na negosyante ay may ginawang sakripisyo bago nila naabot ang kanilang kinalalagyan sa ngayon.

Sa aking mga nakausap na negosyante at sa mga nabasa kong kuwento ng pagtatagumpay, maraming naisakripisyo ang mga nagnenegosyo — sa kanilang personal na buhay, ang kanilang pamilya at minsan ang kanilang buong career mismo, para lang tumaya sa pinapangarap na negosyo.

Kahit hindi malinaw ang kinakaharap, maraming mga entrepreneurs ang iniwan ang maganda at stable na trabaho at pagiging empleyado upang magtayo ng sariling negosyo.

Iniwan nila ang walong oras na trabaho para sa isang negosyo na mangangailangan nang halos 24 oras na pagtutok.

Ang mga pamilya ay kasama sa mga nagsasakripisyo. Dahil kailangang tutukan ang negosyo, hindi na nakakadalo sa mga event sa paaralan at maging sa birthday ng mga anak dahil abala sa pag-aasikaso ng negosyo.

Sa kabila ng mga sakripisyong ito, kailangan nating tanggapin na hindi lahat ay nauuwi sa tagumpay. May iba naman na tagumpay nga ang negosyo, sira naman ang pamilya o ang kalusugan.

***

Kaya mahalaga na balansehin ang oras para sa negos­yo, pamilya at sa sarili upang sa huli, hindi na kailangan pang may mabigat na kapalit ang tagumpay.

Una at pinakamahalaga, bigyan ng oras ang pamilya. Walang pero-pero o bakit. Ito ay isang mahalagang bagay na hindi na dapat pang pag-isipan pa.

Ikalawa, bigyan rin ng oras ang sarili upang maiwasan ang tinatawag na burnout at maubos sa pagod at pressure ng pagnenegosyo.

Ikatlo, kumuha ng maasahang tauhan at ibigay sa kanya ang ilang mahalagang trabaho upang mabawasan ang isipin.

***

Puno ng sakripisyo ang buhay ng isang entrepreneur ngunit kaya itong malampasan basta’t kaya nating balansehin ang bagay-bagay.

Gaya na lang ni Annabella Santos-Wisniewski, founde­r at pangulo ng Raintree, ang nasa likod ng Discove­ry properties na siyang may-ari ng Discovery Suites sa Ortigas, Discovery Suites sa Boracay, Discovery Country Suites sa Tagaytay at sa Discovery Bay sa Albay.

Nang matapos ang kursong Hotel Administration sa Cornell University, kabi-kabila ang alok na trabaho sa kanya ngunit pinili niya ang pumasok sa Ascott serviced residences sa Singapore.

Kahit maganda na ang trabaho, hindi pa rin nawala sa kanya ang hangaring umuwi at makapagtayo ng sariling negosyo sa Pilipinas.

Kahit hindi alam ang mangyayari sa kinabukasan, iniwan niya ang magadang trabaho sa Singapore, bumalik siya sa Pilipinas at itinayo ang Raintree noong 1996.

Nagbunga naman ang kanyang maraming panahon ng masusing pagpaplano, pangamba at sakripisyo nang pumayag ang Ayala Group na magtayo ng serviced residences gaya ng Ascott sa Pilipinas.

Sabi nga nila, the rest is history. Kilala na ang Discove­ry Suites bilang isa sa pinamagandang hotel sa bansa.

Sa kabila ng maraming panahon niya sa pagnenegos­yo, tiniyak niya na may oras pa rin siya sa kanyang pamilya.

Ngayon, nasa kolehiyo na ang kanyang tatlong anak na lalaki.

Ang tagumpay sa pagnenegosyo ay nangangailangan ng matinding sakripisyo sa mga nais magtagumpay.

Ngunit ang mas kailangang pagsasakripisyo ay kung paano pipiliin ang oras, mga desisyon at priority upang hindi makalimutan ang sariling kalusugan at kapakanan ng pamilya.