Mga kanegosyo, sino ba ang hindi nakakakilala kay Cleveland Cavaliers superstar LeBron James.

Noong high school pa lang si LeBron, nais siyang regaluhan ng ina ng mamahaling sasakyan na Hummer, na nagkakahalaga ng $50,000, para sa kanyang ika-18 taong kaarawan.

Dahil walang pambili, lumapit si Gloria James sa isang bangko sa Ohio at nangutang. Ang ginamit na collateral? Ang milyun-milyon na kikitain pa lang ng anak kapag ito’y naging NBA player na.

Isipin niyo, tinanggap na collateral ng bangko ang pera na hindi pa nahahawakan ni LeBron. Ang tinignan nila ay ang talento ni LeBron at ang posibilidad na ito’y magiging NBA player.

Ito’y dahil pinapayagan sa Amerika na gawing collateral ang tinatawag na movable assets.

Kabilang sa tinatawag na movable assets ay kagamitan, sasakyan at mga hinihintay na bayad mula sa mga kliyente, o sa kaso ni James, ang kanyang kikitain sa hinaharap.

***

Iba ang sitwasyon sa Pilipinas.

Ipalagay natin na si Mang Cardo, na nagtitinda ng parol sa Pampanga, ay nakakuha ng kontrata para sa isangdaan na parol ngayong kapaskuhan.

Dahil malaking pera ang kailangan para matugunan ang mga order, kinakailangan niya ng puhunan.

Subalit kung wala siyang lupain o bahay, na tinatawag na immovable assets, na puwedeng gamiting collateral, hindi siya papautangin ng bangko kahit pa sigurado na ang pagbenta ng kaniyang mga parol.

Kahit pa subukan niyang gawing collateral ang kanyang kontrata at kikitain kapag natugunan ang lahat ng order, hindi papayag ang bangko.

***

Maraming maliliit na negosyo ang nakararanas ng ganitong problema.

Nais nilang magtayo o di kaya’y magpalawak ng kanilang negosyo ngunit hindi maisakatuparan dahil sa kawalan ng puhunan.

Lumalapit na rin sila sa mga bangko ngunit umuuwing luhaan dahil sa kawalan ng ari-arian na puwedeng gamiting collateral.

***

Ito ang problemang nais solusyunan ng inihain nating Senate Bill No. 354 o Secured Transactions Act, na ngayo’y dinidinig na ng Committee on Banks.

Sa panukalang ito, maaari nang gamitin bilang collateral sa loan ang movable assets, maliban sa lupa o iba pang tinatawag na “immovable assets” tulad ng sasakyan, equipment, inventory, at mga kontrata at receivables.

Hindi rin dapat mangamba ang mga bangko dahil may mga nakalatag na proteksiyon ang panukala upang mabawasan ang kanilang credit risk.

Kapag naisabatas, magkakaroon na ng pagkakataon ang MSMEs na makakuha ng loan sa mga bangko na magagamit nila sa pagpapalago ng negosyo.

Mga kanegosyo, mali­ban sa Go Negosyo Act, isinulong din natin ang pagpasa ng iba pang batas na tutulong sa paglago ng ating micro, small and medium enterprises.

Noong 16th C­ongress, ang inyong lingkod ang co-author at principal sponsor ng Youth E­ntrepreneurship Act o Republic Act No. 10679.

Pangunahing layunin ng batas na ito na bawasan ang lumalaking bilang ng kabataang walang trabaho sa bansa sa pamamagitan ng paglalagay ng module ng financial literacy at pagnenegosyo sa curriculum ng elementary, se­condary at tertiary schools sa buong bansa.

Sa tulong ng batas na ito, mabibigyan ang mga kabataang nais magsimula ng negosyo ng access sa financing, training, market linkages at iba pang tulong na kaila­ngan sa pagpapatakbo ng negosyo.

Naging batas din ang Republic Act 10693 o Microfinance NGOs Act, na ating iniakda at inisponsoran.

Layunin naman nito na suportahan ang MFI NGOs, na nagpapautang sa mga nais magnegosyo nang walang hinihinging kolateral sa mababang interes.

 Kabilang sa suportang bigay sa MFI NGOs ay access sa mga programa at proyekto ng pamahalaan, technical assistance at mas magaang buwis.

Isa pang panukala natin na naging batas ay ang Credit Surety Fund (CSF) Cooperative Act, na ngayo’y kilala na bilang Republic Act 10744.

Sa batas na ito, lilikha ng pondo na maaaring gamiting kolateral ng mga negosyanteng miyembro ng kooperatiba, microfinance institution at partner NGOs.

***

Ngayong 17th Congress, kahit naitalaga tayo bilang chairman ng Committee on Education at Science and Technology, tuloy pa rin ang ating adbokasiyang tulungan ang mga MSMEs sa bansa.

Kamakailan lang, inihain natin ang Senate Bill No. 169 na layong patawan ng mas mababang buwis ang mga maliliit na negosyo.

Ngayon, mainit ang usapin ng pagpapababa ng personal income tax ng mga manggagawa at inaasahan natin na ito’y maipapasa sa ilalim ng administrasyong Duterte.

Subalit naniniwala rin ako na kasabay ng pagsusulong ng pamahalaan ng mababang personal income tax, dapat ding tutukan ng pamahalaan ang kapakanan ng maliliit na negosyo upang sila’y umunlad at lumago.

Mahalagang mabigyan din ng kaukulang pansin ang maliliit na negosyo dahil makatutulong sila sa pagbibigay ng hanapbuhay at kabuhayan sa maraming pamilyang Pilipino.

Sa panukalang ito, mas mababang buwis ang sisingilin sa maliliit na negosyo, maliban pa sa simpleng proseso sa paghahain ng buwis.

Sa ilalim ng panukala, lahat ng maliliit na negosyo ay hindi muna pagbabayarin ng income tax sa loob ng unang tatlong taon ng operasyon mula sa petsa ng pagkakatayo. Pagkatapos, sisingilin na sila ng mas mababang buwis.

Ang maliliit na negosyo na kumikita ng mababa sa P300,000 ay hindi sisingilin ng income tax habang 10 porsiyentong income tax naman ang kukunin sa kumikita ng P300,000 hanggang P10,000,000.

Isinusulong din nito ang pinasimpleng book keeping, special lane at assistance desk para sa MSEs, exemption sa tax audit, taunang paghahain ng tax returns at pagbabayad nang hulugan.

Sa ngayon, mga kanegosyo, ang Pilipinas ay pang-126 sa 189 ekonomiya pagdating sa tinatawag na Ease of Paying Taxes, batay sa pag-aaral ng PWC at World Bank.

Panahon na upang ito’y baguhin. Alisin na ang mabigat na pasanin sa ating maliliit na negosyante sa pagpapasimple ng proseso sa pagbabayad ng buwis.

Kapag simple na lang ang sistema ng pagbubuwis, kumbinsido tayo na mas malaki ang tsansa ng maliliit na negosyante na lumago at makalikha ng kabuhayan para sa mas maraming Pilipino.

Mga kanegosyo, kahit chairman na tayo ng Committee on Education at Science and Technology ngayong 17th Congress, hindi pa rin natin iniiwan ang isa sa pangunahin nating adbokasiya sa Senado, ito ay ang pagtulong sa mga negosyanteng Pilipino, lalo na ang mga micro, small and medium enterprises (MSMEs).

Kung inyong maaalala,­ ang kauna-unahang batas na naipasa natin bilang senador noong 16th Congress ay ang Go Negosyo Act o Republic Act 10667, na naisabatas noong July 15, 2014.

Sa ilalim ng Negosyo Act, magkakaroon ng Negosyo Center ang lahat ng lalawigan, siyudad at munisipalidad sa buong bansa na siyang magbibigay ng iba’t ibang tulong upang mapalago ang ating MSMEs.

Dalawang taon ang nakalipas, nais kong ibalita sa inyo na 270 na ang Negosyo Centers sa buong Pilipinas. Inaasahan natin na ito’y lalampas sa 300 bago matapos ang taong kasalukuyan.

Ngayon, mas marami nang Negosyo Centers na puwedeng lapitan ang mga negosyante para makakuha ng puhunan nang walang collateral­ mula sa iba’t ibang ­financing institutions.

Makakakuha na rin ng iba pang tulong ang ating mga negosyante, tulad ng training, mga payo sa pagtatayo ng negosyo, pagpapatakbo, product development, marketing, access sa merkado at iba pang suporta.

Isa sa mga nakinabang sa tulong ng Negosyo Center ay ang mag-asawang Melvin at Myrna Rojo, dating OFWs sa Brunei na ngayo’y may-ari ng ‘Myrnz Creation Philippines’ na gumagawa ng masarap na cake sa Iloilo City.

Ngunit isa lang ang mag-asawang Rojo sa libu-libong mga nego­syante na natulungan ng Negosyo Centers.

Sa mga susunod nating kolum, ilalahad natin ang mga kuwento ng tagum­pay ng mga negosyanteng lumapit at natulungan ng Negosyo Centers.

***

Unahin natin ang kuwento ng tagumpay ng Lemunada de Concepcion, na mula sa aking bayan sa Concepcion, Tarlac.

Ang Concepcion Calamansi Growers and Rice Cooperative, na pinamumunuan ni Nemencio Calara. Noong 2013, nagsimula silang magtanim ng kalamansi na ginagawa nilang juice.

Sa una, limitado lang ang kanilang nagagawang produkto at naaabot na merkado dahil sa kakulangan ng pasilidad at kaalaman upang ito’y maipakilala at maipakalat sa iba’t ibang bahagi ng lalawigan.

Noong December 2015, nabigyan ng pagkakataon ang koopera­tiba na palakasin ang produksiyon at benta ng kanilang mga produkto nang magbukas ang Negosyo Center sa munisipyo­ ng Concepcion.

Sa tulong ng Nego­s­yo­­ Center, nakakuha sila ng kasanayan sa product development kung paano mapaganda ang kanilang produktong calamansi juice, mula sa packaging hanggang sa produksyon.

Nabigyan din sila ng technical support sa paggawa ng calamansi juice at kailangang kagamitan para gumawa nito, sa pamamagitan ng shared service facilities ng Department of Trade and Industry (DTI).

Malaki rin ang naitulong ng Negosyo Center sa pagpapakilala ng Lemunada de Concepcion sa iba’t ibang bahagi ng munisipalidad, pati na rin ng buong lalawigan.

Ngayon, ibinalita sa amin ni Ginoong Calara na patok na Lemunada de Concepcion sa merkado. Dagsa na rin ang alok sa kanilang dalhin ito sa iba pang parte ng lalawigan.

Isa ang Concepcion Calamansi Growers and Rice Cooperative at ang produkto nilang Lemunada de Concepcion sa mga Bagong Bida sa Negosyo, sa tulong ng Negosyo Center.

Kung mayroon kayong ideya sa negosyo, huwag na kayong mag-atubiling lumapit sa Negosyo Center sa inyong lugar. Malay niyo, kayo na ang susunod nating tampok sa Bagong Bida sa Negosyo.

Mga kanegosyo, isa sa mga mahalagang tulong na makukuha ng isang nagsisimula sa negosyo ay ang turo at gabay mula sa isang subok o kilalang negosyante.

Makailang ulit na na-ting binanggit sa ating kolum na ang pagkakaroon ng tamang mentorship ay daan tungo sa matagumpay na negosyo.

Ito ang layunin ng Department of Trade and Industry (DTI) nang simulan nito ang ‘Mentor Me’ program tatlong buwan na ang nakalilipas.

Sa aming panayam kay DTI Assistant Secretary Bles Lantayona sa programang Go Negosyo sa Radyo sa DZRH kamakailan, mayroon nang dalawang pilot area ang nasabing programa sa Laguna at Mandaluyong.

Sa paliwanag ni ASEC Bles, napakahalaga ang gabay at payo na makukuha ng isang papausbong na negosyante mula sa mentor na bihasa at may malawak na karanasan sa pagnenegosyo.

Kabilang sa mga mentor na nagbibigay ng tulong ay mga matagumpay na entrepreneurs at mga negos­yante na may puso na ibahagi ang kanilang kaalaman at formula sa tagumpay sa mga bagong negosyante.

Ayon kay ASEC Bles, malaking tulong ang karunungang bigay ng ‘mentor’ o iyong mga nagtuturo sa mga ‘mentee’ o iyong mga tuturuan para magtagumpay.

Sa tulong ng magaling na mentor, magkakaroon din ng inspirasyon ang isang mentee upang masundan ang yapak ng nagtuturo.

Mahalaga rin ang pagkakaroon ng unawaan o rapport sa pagitan ng mentor at mentee kaya tinitiyak ng DTI na naipaparating nang tama ng isang mentor ang kailangang kaalaman sa mga tinuturuan.

Ayon kay ASEC Bles, nakatakda na ring simulan ang ‘Mentor Me’ program sa Zamboanga, Iloilo, Cebu, Cavite, Tacloban, Cagayan de Oro City, General Santos City, Davao City, Baguio, Tarlac at Lanao de Norte.

***

Isa sa mga mentee na nakapanayam namin ay si Jay Menes, isang stage performer na naengganyong magnegosyo na kabilang sa mga unang batch ng mga dumaan sa ‘Mentor Me’ program.

Sa kuwento ni Jay, aksidente lang ang pagkakapasok niya sa ‘Mentor Me’ program sa Negosyo Center sa Mandaluyong.

Balak lang kumuha ni Jay ng business permit ngunit naalok ng isang taga-Negosyo Center na sumali sa programa. Sa una, akala ni Jay na isang beses lang ang seminar ngunit tumagal ito ng 12 Biyernes.

Kakaiba ang karanasan si Jay sa ‘Mentor Me’ program dahil nabigyan siya ng daan upang mailabas ang kanilang mga ideya sa negosyo at maranasan ang praktikal na aplikasyon at totoong nangyayari sa merkado.

Para kay Jay, sulit ang 12 Biyernes na kanyang pinagdaanan sa ‘Mentor Me’ program dahil marami siyang natutunan sa iba’t ibang aspeto ng negosyo.

***

Natutuwa tayo sa pagbuhos ng suporta ng DTI sa Go Negosyo Act, ang kauna-unahang batas na aking naipasa noong 16th Congress.

Sa ngayon, mayroon nang 270 Negosyo Centers sa buong bansa, ang huli’y binuksan sa Capas, Tarlac kamakailan.

Ang mga Negosyo Center na ito ay handang tumulong upang matugunan ang pangangailangan ng mga papausbong na entrepreneurs at matatagal nang negosyante para sa lalo pa nilang pag-asenso.